LITERATURA I JEJ KLASYFIKACJE

CECHY LITERATURY PIĘKNEJ:

·         funkcja estetyczna (przynależność do dzieł sztuki)

·         fikcyjność (występowanie elementów zmyślenia, kreacji świata)

·         obrazowość (zdolność do wywoływania w naszej wyobraźni przedstawień opisywanego świata

·         specjalne ukształtowanie języka (dodatkowe uporządkowanie języka literackiego, nieistotne z punktu widzenia zawartości informacyjnej utworu)

KLASYFIKACJE UTWORÓW LITERACKICH:

RODZAJE LITERACKIE

(podział ten wywodzi się od Platona i Arystotelesa).

Kryterium kwalifikacyjne	Epika	Liryka	Dramat
kto mówi	narrator	podmiot liryczny	osoby dramatu
sposób przedstawiania świata	opowiadanie/ opis	opis przeżyć i uczuć podmiotu	działanie postaci
konstrukcja wypowiedzi	narracja fabularna (monolog) z możliwym udziałem dialogu	monolog/ dialog liryczny	dialog/polilog
funkcje wypowiedzi	przedstawia-nie świata	wyrażanie przeżyć i uczuć	przedstawianie zdarzeń
subiektywność/ obiektywność	obiektywizacja przedstawie-nia	subiektywność podmiotu	subiektywność osób dramatu
zdarzeniowość	akcja	brak akcji	akcja
czas przedstawienia	przeszłość (to, co już się zdarzyło)	teraźniejszość (to, co żywe w świadomości mówiącego)	przyszłość (scenariusz tego, co będzie przedstawione)

·         Cechy rodzajowe mogą się mieszać w różnych utworach. Mamy wówczas do czynienia z synkretyzmem rodzajowym.

GATUNKI LITERACKIE

·         Podział na gatunki ma źródła w Poetyce Arystotelesa (zdefiniował trzy gatunki: tragedię, komedię i epopeję).

·         Gatunek literacki obejmuje szczegółowe cechy utworów literackich pozwalające grupować je w zbiory podobnych sobie tekstów.

·         Istnieją gatunki, które reprezentują wszystkie rodzaje – np. poemat bywa epicki (eposy Homera), liryczny (np. Księga Hioba) i dramatyczny (np. Dziady Mickiewicza.

·         Bywają gatunki, które łączą w sobie cechy różnych rodzajów literackich: np. ballada.

PORÓWNANIE

LITERATURA A RETORYKA

·         Do końca XVIII w. obowiązywał podział na poezję i retorykę.

·         Poezja miała zachwycać. Retoryka miała pouczać lub przekonywać.

·         Wielu dawnych tekstów nie da się zakwalifikować do żadnego rodzaju literackiego. Dzieje się tak, bo są to utwory retoryczne. Dlatego retorykę należy traktować jako czwarty rodzaj literacki, wypowiadany w monologu, którego podmiot nie jest ani podmiotem lirycznym ani narratorem. Można go nazwać: MÓWCA.

LITERATURA A RETORYKA

kryteria kwalifikacyjne	poezja	retoryka
dominująca funkcja wypowiedzi	estetyczna	perswazja
dominujący cel wypowiedzi	zachwycać	przekonać, pouczyć
podmiot mówiący	narrator, podmiot liryczny, osoby dramatu	mówca
przykładowe gatunki	epos, pieśń, hymn, tragedia	satyra, traktat, kazanie

PORÓWNANIE

POEZJA – PROZA

Podział znany od starożytności.

Wiersz podzielony jest na  jednostki rytmiczne, czyli na wersy.

Proza zapisana jest w sposób ciągły, dzieli się tylko na całości składniowe i akapity.

Koniec wersu nazywamy klauzulą. Tworzy on tzw. pauzę wersyfikacyjną.

Jeśli pauza wypada wewnątrz całości zdania (wypowiedzenia), to zjawisko nazywamy przerzutnią.

Wiersz składniowy – pauza wersyfikacyjna w miejscu zakończenia całości składniowej.

Wiersz askładniowy – brak tej zasady.

Wiersze metryczne – pauza występuje po wystąpieniu w wersie określonej liczby elementów, np. sylab.

Wiersz wolny (niemetryczny)– nie respektuje tej zasady.

Wiersz rymowy.

Wiersz biały (bezrymowy).

Wiersz stroficzny – podzielony na zwrotki.

Wiersz stychiczny – wiersz ciągły.

TYPY WIERSZA

	Typ	Typ
relacja wers - składnia	wiersz składniowy	wiersz składniowy
występowanie miary wierszowej	wiersz metryczny	wiersz wolny
występowanie rymów	wiersz rymowy	wiersz biały
podział na strofy	wiersz stroficzny	wiersz stychiczny

·         Zwykle prozę kojarzymy z epiką, a wiersz z liryką. jest to mylące!!!

RODZAJE I GATUNKI LITERACKIE A TECHNIKA ZAPISU

	EPIKA	LIRYKA	DRAMAT
PROZA	np. przekład Odysei Homera na język polski przez J. Parandowskiego (gatunek : epos)	liryka: listy Wertera w Cierpieniach młodego Wertera J. W. Goethego (gatunek: list)	np. scena I aktu V Makbeta Szekspira (gatunek: tragedia)
WIERSZ	np. Odyseja i Iliada  Homera (gatunek: epos)	np. wiersze Safony (gatunek: pieśń)	np. Król Edyp Sofoklesa (gatunek: tragedia)