Jak napisać rozprawkę maturalną

W gimnazjum pisaliście rozprawki, charakterystyki, listy - umiecie już zatem skomponować trójdzielną pracę, zbudować wypowiedź poprawną pod względem gramatycznym, ortogra­ficznym i interpunkcyjnym, użyć stosownego słownictwa, uargumentować swoje stanowi­sko. Owe umiejętności wykorzystacie w szkole ponadgimnazjalnej, zdobywając i kształcąc zarazem nową umiejętność — analizy i interpretacji dzieł literackich. Wypracowanie typu maturalnego wymaga bowiem wejścia w rolę badacza i komentatora literatury.

Przygotowanie dobrej pracy można porównać do drogi składającej się z kilku ważnych etapów, z których dopiero przedostatnim (!) jest sama redakcja wypracowania. Nie warto zatem zabie­rać się do pisania od razu po przeczytaniu tematu.

Krok 1. Analiza tematu

Temat pracy ma postać pytania bądź polecenia (np. scharakteryzuj, porównaj, oceń), czasem dodatkowo uściślonego (np. zwróć uwagę na, określ). Wyznacza on zbiór zagadnień poru­szanych w wypracowaniu oraz zakres materiału, który należy uwzględnić w pracy. Tematy są zawsze formułowane w odniesieniu do jednego lub dwóch tekstów literackich (bądź ich fragmentów), np.

1.       „Jak Gustaw Herling-Grudziński interpretuje starotestamentową historię Abrahama w  opowiadaniu Ofiarowanie'! Porównaj świat przedstawiony w obu tekstach oraz określ funk­cje występujących między nimi różnic."

2.    „Scharakteryzuj wizerunek Boga i jego relacje z człowiekiem w Psalmie 23 i Psalmie 91. Zwróć uwagę na kreację podmiotu i adresata lirycznego w obu utworach."

3.    „Dosłowność i symbolika w przypowieści biblijnej. Rozwiń temat na podstawie analizy Przypowieści o robotnikach w winnicy oraz innych znanych Ci utworów."

Kilkakrotnie przeczytaj temat i ustal:

•   jakie zadania musisz wykonać;

•   do jakich utworów należy się odwołać.

Krok 2. Praca z tekstem

Zrealizowanie tematu wymaga szczegółowej analizy tekstów literackich (utwory liryczne są naj­częściej przywoływane w całości, epickie i dramatyczne - we fragmentach). Musi być ona pod­porządkowana tematowi, czyli dotyczyć problemów zdefiniowanych na wcześniejszym etapie.

Dokładnie i co najmniej dwukrotnie przeczytaj teksty.

Zaznacz w nich wszystkie fragmenty odnoszące się bezpośrednio do tematu, przeanali­zuj je i sporządź notatki, uwzględniając przede wszystkim następujące zagadnienia:

•   kto, do kogo, o czym, w jakiej sytuacji (czas, miejsce) mówi;

•   jakie cechy charakteru postaci ujawniają się w ich słowach i zachowaniach;

•   jaki jest związek fragmentu z wymową utworu (jakie istotne dla utworu problemy
znajdują swoje odzwierciedlenie w analizowanym fragmencie);

•   jaki jest kształt językowy tekstu.

Krok 3. Planowanie pracy

Przed rozpoczęciem pisania warto uporządkować materiał zgromadzony podczas analizy tek­stów i zastanowić się nad kolejnością poruszanych zagadnień. Już na tym etapie powinien pojawić się zamysł całości: wstępu, rozwinięcia tematu, zakończenia. Częstym błędem jest zaczynanie lub kończenie pracy banalnymi i ogólnikowymi refleksjami o świecie i życiu, nie­wiążącymi się z tematem, oraz brak porządku w prezentowaniu kolejnych argumentów.

Ułóż szkicowy plan swojej wypowiedzi.

Sformułuj (hipo)tezę badawczą lub zadaj pytania, na które chcesz odpowiedzieć w swojej pracy.

Zapisz w punktach rozważane problemy (argumenty na rzecz tezy, odpowiedzi na zada­ne pytania), stanowiące rozwinięcie, czyli główną część pracy.

Zastanów się, jak powiązać wstęp z zakończeniem (sformułować wnioski w odniesieniu do postawionej tezy).

Krok 4. Redagowanie pracy

W wypracowaniu typu maturalnego ocenia się rozwinięcie tematu (czyli wartość meryto­ryczną pracy), kompozycję, styl, język (poprawność składniową, leksykalną, frazeologiczną, fleksyjną) oraz zapis (poprawność ortograficzną i interpunkcyjną, estetykę). Podczas pisania warto pamiętać o tych kryteriach.

Kluczem do sukcesu jest podporządkowanie zamysłu interpretacyjnego tematowi. Oznacza to konieczność selekcji zgromadzonego materiału, czyli rezygnację z treści, które nie są zwią­zane z omawianym zagadnieniem.

Wykorzystaj wnioski z analizy tekstu

Jeżeli temat tego wymaga, odwołaj się do całości utworu, którego fragment analizujesz,

ale przywołuj tylko fakty istotne z punktu widzenia tematu (nie streszczaj).

Wypracowanie sprawdza również Twoją wiedzę polonistyczną. Umiejętność analizy i inter­pretacji tekstu — choć kluczowa — nie wystarczy, jeśli nie spojrzysz na utwór w szerszym kontekście, np. literackim, kulturowym, historycznym, biograficznym, filozoficznym. Dlate­go przygotowania do pracy klasowej musisz rozpocząć już w domu, powtarzając wiadomo­ści, o których była mowa na zajęciach. Pomoże Ci w tym przypomnienie pojęć kluczowych, a także powtórne przeczytanie podręcznikowych lekcji stanowiących wstęp do epoki bądź jej podsumowanie (wędrówki przez motywy i symbole).

Posługuj się terminologią dotyczącą m.in.:

•   sytuacji nadawczo-odbiorczej (np. narrator pierwszoosobowy, podmiot zbiorowy, adresat
liryczny);

•   świata przedstawionego (np. fabula, wątek, bohater pierwszoplanowy);

•   rodzaju i gatunku (np. liryka, epika, opowiadanie, komedia);

•   środków stylistycznych (np. metafora, rym, pytanie retoryczne).

Odwołaj się do pojęć historyczno- i teoretycznoliterackich kluczowych dla danego tekstu. Posługuj się cytatami w funkcji argumentacyjnej.

Czytającemu łatwiej będzie śledzić tok Twojego rozumowania, jeżeli dobrze skomponujesz pracę. Zadanie ułatwi Ci sporządzony wcześniej plan.

Zadbaj o czytelny podział akapitowy.

Scalaj zdania w większe całości — każde kolejne powinno wynikać z poprzedniego. Wiąż z sobą akapity (używaj w tym celu łączników, np. po pierwsze, po drugie, zatem, jednak, natomiast, przede wszystkim, należy też wspomnieć, nie wolno zapominać, podob­nie jak, w przeciwieństwie, z drugiej strony,). Nie powtarzaj tych samych wniosków czy sądów.

Krok 5. Poprawa pracy

Zapisanie ostatniego zdania nie jest równoznaczne z zakończeniem realizacji zadania. Za prawdziwy finał należy uznać sprawdzenie i korektę pracy.

Uważnie przeczytaj pracę przed oddaniem.

Popraw błędy językowe (możesz skorzystać ze słownika ortograficznego i poprawnej

polszczyzny).

Wyeliminuj powtarzające się myśli.

(Źródło: Zrozumieć tekst, zrozumieć człowieka. Podręcznik do języka polskiego. Klasa 1 Część 1. WSiP 2008, ss. 78-80. Opracowała Katarzyna Olejnik)