"Przedwiośnie" S. Żeromski - najważniejsze informacje

I "Przedwiośnie" - ostatnia powieść  - Stefana Żeromskiego.

1. Sytuacja w kraju po odzyskaniu niepodległości.

Wprawdzie Polska zdołała ustalić granice państwa, ustabilizować swoją pozycję międzynarodową i rozpoczęła wewnętrzne scalanie w jedno państwo i ujednolicanie prawa,  ale  borykała się z wieloma trudnościami wewnętrznymi, zwłaszcza natury politycznej.

W pierwszym sejmie ustawodawczym powołanym w 1919 r. istniało aż 18 klubów parlamentarnych reprezentujących różne partie i żaden z nich nie był w stanie zdobyć większości.

Rządy opierały się więc na chwiejnych koalicjach. Szczególnie drastycznym przejawem chaosu politycznego było zabójstwo prezydenta Narutowicza w 1922 r.

Pogarszała się sytuacja ekonomiczna, szalała inflacja i wzrastało bezrobocie. Reakcją były gwałtowne protesty społeczne przybierające formy strajków i demonstracji, które rząd starał się tłumić siłą.

Wśród mniejszości narodowych na kresach zaczęły się ujawniać tendencje separatystyczne.

2. Działalność Stefana Żeromskiego.

Stefan Żeromski, zaniepokojony rozwojem wydarzeń w kraju, prowadził różnorodną działalność publicystyczną:

jeździł ze spotkaniami autorskimi po kręgach plebiscytowych na Warmii i Mazurach,

w czasie wojny z bolszewikami był korespondentem wojennym,

organizował krajowy odział Pen-Clubu,

w swych tekstach publicystycznych angażował się w tworzenie związków zawodowych robotników i inteligencji.

3. "Przedwiośnie" (1925 r.) – ostatnia rozrachunkowa powieść Stefana Żeromskiego, wyraża bolesne rozczarowanie świeżo odzyskaną niepodległością.

"Przedwiośnie" ukończył we wrześniu 1924 r., a kiedy ukazało się drukiem - wywołało żywą dyskusję.

Niesłusznie zarzucano autorowi znieważanie jedności narodowej i podżegnywanie do rewolucji. Odpowiedział artykułem w którym jednoznacznie oświadczył: "... nigdy nie byłem zwolennikiem rewolucji, czyli mordowania ludzi przez ludzi z racji rzeczy, dóbr i pieniędzy - we wszystkich swoich pismach, a w "Przedwiośniu" najdobitniej potępiam rzezie i kaźnie bolszewickie. Nikogo nie wzywałem na drogę komunizmu, lecz za pomocą tego utworu literackiego usiłowałem, o ile jest to możliwe, zabiec drogę komunizmowi, ostrzec, przerazić, odstraszyć".

4. Tytuł

Tytuł powieści ma aż trzy znaczenia:

jedno dosłowne -- określenie pory roku, kiedy Cezary wkracza na polską ziemię ("Był pierwszy dzień przedwiośnia..."), a także, gdy widzimy go po raz ostatni, biorącego udział w manifestacji robotniczej

dwa metaforyczne -- jest to nazwa etapu wstępnego w budowaniu niepodległej Polski ("To dopiero przedwiośnie nasze" - deklaruje Gajowiec); -- okres w życiu jednostki poprzedzający dojrzałość i charakteryzujący się wybuchem nieposkromionych sił witalnych pchających ku miłości (miłosne zbliżenie kochanków to "najistotniejszy, najzdrowszy, najtęższy obraz przedwiośnia" - stwierdza sam autor w przypisie do sceny miłosnej).

5. Konstrukcja   powieści

Zasadą budowy "Przedwiośnia" jest kontrast:

(Polska "szklanych domów" - Polska prawdziwa,

Nawłoć - Chłodek,

Gajowiec - Lutek).

Oś kompozycyjną utworu stanowi biografia głównego bohatera.

Jej kolejne etapy zostały przedstawione w trzech częściach powieści.

Utwór rozpoczyna zwięzły "Rodowód", stanowiący jak gdyby konspekt powieści.

Część pierwsza   "Szklane domy" obejmuje kilka lat życia bohatera od wybuchu I wojny światowej po rok 1918, w którym Seweryn Baryka powraca do Polski. Zaprezentowana tu została genealogia społeczna i ideowa bohatera, a także obraz komunistycznej rewolucji (totalnej i apokaliptycznej, skierowanej przeciwko wszystkim wartościom dotychczasowego świata, wywołującej wszechogarniający chaos).

Ta część przypomina powieść edukacyjną, traktującą o dorastaniu pokazanym na tle gwałtownych przemian dziejowych.

Opowiedziana została stylem gawędziarskim przez wszechwiedzącego narratora, stosującego niekiedy zatrzymanie toku opowiadania i zbliżenie wybranej sceny.

Część druga, "Nawłoć" to autonomiczna nowela, która mogłaby ukazać się osobno.

Opisuje półtora roku z życia Baryki i skupia się zwłaszcza na kilku miesiącach spędzonych przez niego na wsi, a ukazanych z epickim bogactwem szczegółów.

Część trzecia, "Wiatr od wschodu", ma zupełnie inny charakter. Podstawową formą podawczą jest tu dialog między przedstawicielami dwóch ugrupowań toczony za pośrednictwem bohatera. Autor wprowadził tu formy zbliżone do gatunków publicystycznych: reportażu i sprawozdania prasowego. Życie i sprawy bohatera znajdują się na dalszym planie, on sam schodzi na pozycje obserwatora i dopiero zakończenie stawia Cezarego Barykę w centrum zdarzeń

II  Wartości artystyczne Przedwiośnia.

1.      Zarzuty pod adresem Żeromskiego i jego powieści:

a.      niedostatki realizmu w opisie rewolucji w Baku, w obrazie środowiska ziemiańskiego, chłopskiego i komunistycznego.

Żeromski nie znał rzeczywistości lat 20. z autopsji, ale z gazet i z pamięci. Korzystał z relacji przygodnych rozmówców, obraz był więc ogólny i płytki. Zarzucono, że ziemiaństwo lat 20. nie żyło już tak wystawnie, bogato i dostatnio i nie był to obraz obiektywny. Zarzucano, że chłopi z folwarku Chłodek to grupa ciemna, zacofana i bierna, a w latach 20. nie było to już prawdą (Rataj, Witos). Przedstawił nieprzyjemną atmosferę na zebraniu komunistów;

b.      niezamierzony, pozytywny obraz Nawłoci.

Co innego planował, a obraz wyszedł bardzo pozytywnie, czytelnik nie odczuwa dezaprobaty;

c.      brak głębszej analizy psychologicznej działań głównego bohatera. Słabo umotywował jego działania;

d.      niepogłębiona analiza stanów uczuciowych. Opisywał różne uczucia, namiętności gwałtowne, ale powierzchowne, nie wtajemnicza w duchowe i moralne doświadczenia bohaterów.

2.      Zalety powieści:

1.      dynamika kompozycyjna (wyeliminowanie dłużyzn opisowych, ograniczenie partii lirycznych, zastosowanie kontrastów, np. środowisk Nawłoć - Chłodek, osób Gajowiec - Lulek);

2.      bogactwo postaci: główny bohater - dwoistość natury: sympatyczny i odpychający, postać żywa, kontrowersyjna. Lulek jest przedstawiony w sposób negatywny, Gajowiec sympatyczny;

3.      urozmaicona narracja, wykorzystanie mowy pozornie zależnej: narrator wszechwiedzący, obiektywny, ale czasem przesuwa narrację na pozycję którejś z postaci;

4.       indywidualizacja języka postaci - np. parobek Jędrek naśladuje Hipolita Wielosławskiego;

5.      rzeczowość stylu, ograniczenie retoryczno - lirycznych wypowiedzi, rezygnacja z frazeologicznej sztuczności: mało żeromszczyzny - brak wyrażeń superlatywnych, kwiecistości stylistycznej, mało partii lirycznych, mało hiperbolicznych wyrażeń;

6.      ironia i komizm - urozmaicają tekst, styl jest żywy;

7.      redukcja partii opisowych - jeżeli są, to dynamiczne, co urozmaica tekst.