Analiza wiersza

ANALIZA WIERSZA

Analizując i interpretując wiersz, postaraj się odpowiedzieć na cztery pytania, by Twoja wypowiedź była jak najbardziej pełna:

1. Kto mówi?
2. Do kogo mówi?
3. O czym mówi?
4. W jaki sposób mówi?

Kto mówi?

Zrozumienie wiersza, jest o wiele prostsze, kiedy wiesz, kto mówi w wierszu (czyli innymi słowy - kto jest podmiotem lirycznym wiersza, osobą mówiącą w wierszu, "ja" lirycznym). Staraj się unikać jednego z podstawowych błędów, polegającego na utożsamianiu autora wiersza z podmiotem lirycznym! Oczywiście, istnieją czasem przesłanki, żeby postawić znak równości pomiędzy poetą i osobą mówiącą w wierszu. Nie rób jednak tego automatycznie, na wstępie zakładaj, że autor wiersza i podmiot liryczny to dwie różne osoby.

Po przeczytaniu wiersza staraj się "wyciągnąć" z niego jak najwięcej informacji dotyczących podmiotu lirycznego. Postaraj się znaleźć w wierszu odpowiedź na te przykładowe pytania:

• Czy postać "ja" lirycznego jest wyeksponowana w wierszu?
• Czy podmiot liryczny jest kobietą czy mężczyzną (przyjrzyj się dokładnie, np. przymiotnikom, jakich używa, mówiąc o sobie)?
• Czy osoba mówiąca w wierszu jest młoda, dojrzała czy starsza?
• Czy podmiot liryczny kojarzy Ci się z jakąś znaną postacią?
• Czy "ja" liryczne wypowiada się w swoim imieniu?
• W jakiej sytuacji znajduje się osoba mówiąca w wierszu?
• Czy podmiot liryczny jest osobą wierzącą?
• Czy "ja" liryczne można utożsamić z autorem wiersza?

W zależności od konkretnego wiersza, jaki będziesz opracowywać, nasuną Ci się oczywiście inne pytania dotyczące podmiotu lirycznego. Te przedstawione wyżej traktuj jedynie jako przykłady. Pamiętaj, że nie spotkasz wiersza, w którym znajdziesz odpowiedzi na wszystkie pytania.

Do kogo mówi?

Ustalenie adresata wiersza (czyli innymi słowy - adresata lirycznego), zdecydowanie ułatwia odkrycie znaczenia utworu. Przykładowe pytania mogą wyglądać tak:

• Czy podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź do konkretnego adresata?
• Czy adresatem wiersza jest grupa osób?
• Czy podmiot liryczny kieruje swoją wypowiedź do całego pokolenia?
• Kim jest adresat wiersza (konkretnym człowiekiem, Bogiem, zwierzęciem, przedmiotem, pojęciem abstrakcyjnym…)?
• Czy w każdej strofie wiersza "ja" liryczne zwraca się do tego samego adresata?
• Czy "ja" liryczne zwraca się do osoby, której zadedykowano wiersz?
• Czy podmiot liryczny zwraca się do samego siebie?

O czym się mówi?

Po określeniu nadawcy i adresata wiersza, zastanów się nad tym, o czym jest wiersz, czyli nad jego tematem i sensem. Mogą Ci w tym pomóc przykładowe pytania:

• Co jest podstawowym tematem wiersza (miłość, wiara, wydarzenie historyczne…)?
• Czy miejsce, w jakim znajduje się podmiot liryczny ma istotne znaczenie?
• Czy czas w wierszu ma znaczenie (symboliczna data, epoka…)?
• Jakie znaczenie dla treści wiersza ma jego tytuł? A może wiersz nie ma tytułu - dlaczego?
• Czy dedykacja może pomoc w interpretacji wiersza?
• W jakim celu powstał wiersz (żeby wzruszać, bawić…)?

W jaki sposób się mówi?

Odkrycie i zinterpretowanie warstwy technicznej wiersza zdecydowanie ułatwia zrozumienie znaczenia utworu. Postaraj się odpowiedzieć na te przykładowe pytania:

• Czy wiersz należy do liryki bezpośredniej czy pośredniej?
• Czy wiersz jest przykładem liryki osobistej?
• Czy wiersz jest monologiem wewnętrznym?
• Do jakiego gatunku lirycznego należy utwór (hymn, sonet…)?
• W jakim stylu został napisany wiersz?
• Czy wiersz ma tytuł? Jeśli tak, jaką ma on formę?
• Czy wiersz ma motto albo dedykację?
• Czy wiersz ma szczególny układ graficzny (np. Memento K. Wierzyńskiego)?
• Czy w wierszu występuje podział na strofy, czy wiersz jest ciągły (stychiczny)?
• Ile wersów występuje w każdej strofie?
• Z ilu sylab składa się każdy wers?
• Czy występuje średniówka?
• Czy występują rymy? Jakie (żeńskie, parzyste…)?
• Czy występuje refren?
• Czy w wierszu występuje ironia?
• Jaki nastrój dominuje w wierszu?
• Jakich środków stylistycznych użyto? Jaką pełnią one funkcję?
• Czy użyto realistycznego czy fantastycznego sposobu obrazowania?
• Czy widzisz nawiązania do innych dzieł (cytaty, podobny tytuł, podobna budowa)?

Kilka wskazówek

Odkrycie sensu wiersza nie jest proste, często nie wystarczą jedynie informacje, które znajdziesz w samym wierszu. Pomocna może być wiedza o:

• biografii autora - nie chodzi o to, żeby w interpretacji pisać elaborat na trzy strony o życiu i twórczości poety. Chodzi jedynie o to, by dysponować podstawowymi wiadomościami na temat twórcy wiersza. Dobrze jest wiedzieć, kiedy żył, jakie ważne wydarzenia miały miejsce w jego życiu (wojna, emigracja…);
• twórczości autora - znajomość innych wierszy poety ułatwia zrozumienie kolejnego, bo pewne metafory, porównania i pomysły lubią się powtarzać;
• przynależności autora do określonej grupy poetyckiej (np. Awangarda Krakowska, Skamander) - poeci należący do jednej grupy poetyckiej piszą podobnie;
• czasie powstania utworu, tomiku, w którym go umieszczono - te informacje pomagają umiejscowić utwór w czasie i są cenną wskazówką przy interpretacji;
• trudnych słowach użytych w wierszu - przed przystąpieniem do analizowania i interpretowania dobrze jest wyjaśnić niezrozumiałe słowa: archaizmy, dialektyzmy (w utworach stylizowanych na gwarę), profesjonalizmy (wyrazy nieznane powszechnie, zaczerpnięte z dziedzin wiedzy, np. z astronomii). Warto skorzystać ze słownika;
• kontekście historycznym - jeśli wiersz mówi o wydarzeniach historycznych, o których nie mamy większego pojęcia, warto zgłębić wiedzę na ich temat;
• kontekście filozoficznym - jeśli wiersz odsyła do filozofia lub nurtu filozoficznego, pomocna (a czasem niezbędna) jest wiedza na ten temat;
• nawiązaniach - jeśli wiersz nawiązuje do obrazu, zobacz go! Jeśli do utworu muzycznego - posłuchaj go! Jeśli do innego tekstu - przeczytaj (albo chociaż dowiedz się, o czym jest :) )!