Julian Przyboś (i cechy techniki poetyckiej Awangardy Krakowskiej)

Julian Przyboś

Najważniejszy twórca Awangardy Krakowskiej (Jednej z grup poetyckich Dwudziestolecia międzywojennego).

·        Tytuły tomików wierszy Przybosia to: Śruby, Oburącz, Z ponad, W głąb las, Równanie serca. Widać tu wyraźnie realizację hasła 3 x M i nawiązanie do techniki i cywilizacji. 

·        Z biegiem czasu Przyboś zaczął podejmować stare, tradycyjne motywy, takie jak uczucia, pejzaże, sztuka – lecz ubierał je w specyficzną, nowoczesną formę wiersza.

·        Postulował nowy typ wiersza i nową tematykę. Główny temat poezji: miasto i cywilizacja.
Poeta jest rzemieślnikiem, pracuje w materiale słowa. Trzeba walczyć z lirycznym sentymentalizmem, obnażaniem uczuć, eksponowaniem wrażliwości. 

Hasła:

o    3 x M (miasto, masa, maszyna)

o    kult metafory – kondensacja znaczeń w wersach

o    „precz z watą słów”, „jak najmniej słów”

o    wiersz – „układ rozkwitania” (temat powinien rozrastać się w kolejnych fazach utworu).

Najważniejsza figura stylistyczna to metafora (ale nie jako gra obrazów, lecz gra pojęć).
Metafora to synteza, najbardziej ekonomiczny środek wyrazu, poezja - jest tutaj kluczem poznania: "Podajcie mi  trzy metafory w utworze jakiegoś poety bezpośrednio po sobie następujące, a powiem wam o tym poecie tyleż co najobszerniejszy jego biograf" (Tadeusz Peiper - współtwórca Awangardy Krakowskiej).

Awangardowe dzieło sztuki ma ograniczoną formę budowę, każda cześć utworu jest użyteczna, funkcjonalna. Zdanie w poezji  powinno być samowystarczalne.
„Poezja jest to tworzenie pięknych zdań” - pisał Peiper.    

Cechy wiersza uznane przez Przybosia za istotę techniki poetyckiej

• Metafora i skrót (zobrazować sytuację przez maksymalne zagęszczenie przenośni (np. gromobicie ciszy. „Z Tatr”).
• Metafory stają się ekwiwalentem uczuć poety (np. W niskich brzegach śród olch płynie żal. „Wieczór”).
• Kondensacja znaczeń (jeden wyraz może budzić kilka potrzebnych skojarzeń, np. I twoje dłonie sieją między nami dal. „Wieczór”).
• Elipsa (opuszczenie ogniw w zdaniu – tak, że zrozumiałe jest dopiero w kontekście, np. To (jest) zgrzyt/czekana. „Z Tatr”).
• Dynamizacja (poezja nie kopiuje natury, lecz wprawia w ruch i formuje ją na nowo, np.
  Te same gwiazdy/wyszeptały wieczór jak zwierzenie.//Latarnie wyszły z ciemnych bram na ulicę/i w powietrzu cicho stanęły. „Wieczór”)
• Kunsztowne, zintelektualizowane metafory budowane za pomocą bardzo odległych skojarzeń.
  W ten sposób wiersz staje się utworem wielolekturowym, nie sposób bowiem rozpoznać wszystkich jego sensów po jednym odczytaniu.
• Przyboś, podejmując nawet osobistą tematykę, stawia swojemu odbiorcy duże wymagania, zaprasza go do intelektualnej przygody.

Na przykład:

(...)Jak lekko
turnię zawisłą na rękach
utrzymać i nie paść,
gdy
w oczach przewraca się obnażona ziemia
do góry dnem krajobrazu,
niebo strącając w przepaść!

(...)

                        „Z Tatr”