P. Rodak, Wyobraźnia poetów spełnionej apokalipsy

Paweł Rodak

[Wyobraźnia poetów spełnionej apokalipsy]

Wyobraźnie poetyckie Baczyńskiego i Gajcego w zasadniczych swych zrębach są do siebie podobne. Są to wyobraźnie kosmiczne i apokaliptyczne. Kosmiczne, gdyż elementami stanowiącymi zasadniczy budulec poetyckiego świata są w obu przypadkach ziemia, niebo, słońce, księżyc, gwiazdy, planety - słowem: ciała nie­bieskie obecne we wszechświecie. Apokaliptyczne, gdyż prawdziwe zasady tego świata — woda, ogień, powietrze, ziemia — są tutaj żywiołami zniszczenia w stanie erupcji, powodującej całkowite rozpadanie się wszelkich możliwych form. W obu wypadkach mamy do czynienia z wyobraźnią materialną, dla której pierwotne żywioły mają znaczenie nieporównanie większe niż świat przedmiotów, barw i kształtów. Można by powiedzieć, że dzięki takiej wyobraźni pokazuje się nie tyle, jaki świat jest, ile - jak jest. Dwa podstawowe tematy wyobraźni materialnej to początek i ko­niec świata. Jest ona wyobraźnią stwarzania i rozpadu, kreacją dokonującą się wo­bec narodzin lub śmierci świata, apokalipsą lub genesis. Taka właśnie w głównych swych rysach jest wyobraźnia poetycka Baczyńskiego, Gajcego, a do pewnego stopnia także Borowskiego. W ich utworach zapisane zostaje doświadczenie totalnej apoka­lipsy, ogarniającej wszystko i wszystkich, która nie będzie dotyczyć żadnego okre­ślonego wycinka czasu czy przestrzeni, ale czasu i przestrzeni jako podstawowych kategorii ludzkiego świata.

Jeśli rozpadanie się czasu jest jego gaśnięciem, zamarzaniem, zastyganiem, to rozpadanie się przestrzeni przybiera postać dokładnie przeciwną: świat eksploduje jak pocisk, przestrzeń rozpęka się i rozlatuje na drobne kawałki, bądź - w postaci łagodniejszej - rozpływa się, tracąc kontury i kształty. W ten sposób wszystko zmie­nia swoje miejsce w przestrzeni, aż nic nie ma w niej żadnego miejsca, nic nie stanowi już punktu odniesienia; nie ma więc jej samej. O niezwykłości poezji poko­lenia wojennego świadczy w dużej mierze to właśnie ścieranie się ze sobą przeciw­stawnych, niszczycielskich sił: siły lodowego podmuchu powodującej zamieranie wszystkiego i siły wybuchu rozrywającej wszystko na strzępy, trawiącej mocy poto­pu i tratującej mocy płomienia, niszczącej potęgi ognia i wody.

(Wizje kultury pokolenia wojennego, 2000)

---------------
Paweł Rodak (ur. 1967) jest historykiem li­teratury i krytykiem literac­kim, pracuje w Instytucie Kul­tury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. W 2001 r. opracował i wydał wojenny Pamiętnik Andrzeja Trzebiń­skiego.

  

Zadania

Postaraj się odpowiadać zwięźle, unikając cytowania.

1.      Dlaczego wyobraźnia poetycka Baczyńskiego i Gajcego jest zarazem kosmiczna i apoka­liptyczna?

2.      Co autor rozumie przez określenie: „wyobraźnia materialna" (2. akapit)?

3.      Czego dotyczy doświadczenie apokalipsy w twórczości Baczyńskiego, Gajcego i Borowskiego (2. akapit)?

4.      Jak autor interpretuje obrazy: zamierania (zastygania) świata i jego rozpadania się (rozpływania) (3. akapit)?

Źródło: J. Kopciński, Przeszłość to dziś. Literatura. Język. Kultura. III klasa liceum i technikum. Wydawnictwo Stentor, Warszawa 2005, s. 103-104