Moglibyśmy bowiem dostać zawrotu
głowy, oglądając się wstecz bez przygotowania, pod wrażeniem bogactwa
rozmaitych śladów czasu minionego. Nauki historyczne zajmują się nie tylko
gromadzeniem i interpretacją zabytków, ale także ich porządkowaniem w czasie.
Historycy literatury nazywają próby takiego porządkowania periodyzacją (łac.
period = okres).
Bożena Chrząstowska
1.
Koncepcja „cykliczna” Juliusza
Krzyżanowskiego
Co
druga epoka cechuje się podobnymi przekonaniami, ideami:
-
tzw. epoki racjonalne (liczy się w nich rozum): Antyk – Renesans – Oświecenie –
Pozytywizm – XX-lecie międzywojenne
przeciwstawione są
-
tzw. epokom irracjonalnym (liczą się w nich wiara i uczucia): Biblia –
Średniowiecze – Barok – Romantyzm – Młoda Polska.
 |
| Źródło |
2.
Koncepcja „linearna”
prof. Jerzego Ziomka.
Wprowadzona do badań historycznoliterackich w 1986 roku, oparta na pomyśle tzw. "formacji". Koncepcja ta jest rozwinięciem
propozycji Fernanda Braudela – twórcy wizji "globalnej
historii", zgodnie z którą w określonym, stosunkowo długim czasie
historycznym można zaobserwować rytmiczne "pasma"
czasowe.
Profesor Jerzy Ziomek wyróżnił cztery wielkie
formacje, które wiążą literaturę polską z kulturą europejską:
1.
Średniowiecze (mające trwać do
przełomu XV
i XVI wieku)
2.
Klasycyzm (do początku XIX wieku,
obejmująca tradycyjnie wyodrębniony renesans i oświecenie)
3.
Romantyzm (XIX wiek,
czyli także pozytywizm i początek Młodej
Polski)
4.
Awangardyzm (wiek XX)
Każda z tych czterech formacji w zupełnie inny sposób
odpowiada na problemy stawiane przez sztukę, w tym także literaturę (np.
rozumienie twórcy i jego roli, odmienne kategorie estetyczne, wiążący mit dziejowy,
podstawowy, określony stosunek do twórczości etc.).
UWAGA: (Średniowiecze to epoka początkowa bez jednej wyraźnej koncepcji,
więc nie ma jej w tabeli.)
Formacje i ich odpowiedzi
|
|||
Podstawowe dylematy sztuki
|
Klasycyzm
˜do XV/XVI
w.
(renesans, oświecenie)
|
Romantyzm
XIX w.
(romantyzm, pozytywizm, Młoda Polska)
|
Awangardyzm
XX w.
|
Pierwsza reguła twórczości
|
gatunek
(prawo)
|
osobowość
(geniusz)
|
program
(forma, język)
|
Koncepcja twórcy
|
(poeta uczony)
|
Poète
maudit (poeta przeklęty)
|
poeta faber (rzemieślnik, autor tekstów)
|
Elementarne kategorie estetyczne
|
ład
|
zmiana
|
konstrukcja
|
Mit dziejowy
|
mit
wieku złotego (utopia regresywna
|
mit
rewolucji i rozumu Historii (utopia)
|
katastroficzny
mit technologicznego rozwoju (antyutopia)
|
Pakt społeczny:
narzucony przymus i postulowana wolność
|
mecenat i wolność dana od
Muz
|
publiczność
i wieszcza* samotność
*wieszcz = poeta
natchniony, prorok
|
łatwe
techniki rozpowszechniania i utrudnianie formy („niezrozumialstwo”)
|
Wobec problemu pokolenia
|
kult
dojrzałości
|
kult
młodości
|
solidarność
grupowa (doktrynalna)
|
Stosunek do cudzego tekstu
|
nakaz
naśladowania (własność autorska nie jest chroniona)
|
naśladowanie
jawne - ochrona niepowtarzalnej ekspresji indywidualnej
|
zakaz naśladowania,
kompleks plagiatu, ochrona praw wynalazczych
|
