Interpretacja utworu epickiego – wskazówki

1. Kto mówi?

-         Czy narrator ma cechy wyraźnie różniące go od autora, czy jest do niego podobny?

-         Jakie jego cechy ujawnia tekst: czy jest to konkretnie ukształtowana osoba, przemawiająca jako „ja", czy tylko abstrakcyjny „byt psychiczny", na którego istnienie wskazują występujące w narracji komentarze i sentencje, czy wreszcie

-         tylko „podmiot czynności mówienia", zdradzający swą obecność wyłącznie przez sam fakt wypowiadania zdań;

-         czy to ktoś bardziej przeżywający świat, czy przeciwnie -zdystansowany „intelektualista"?

2. Jakie właściwości tekstu poświadczają naszą koncepcję podmiotu?

Co podmiot mówi wprost na swój temat (jeżeli w ogóle mówi o sobie)?

Jakie jego cechy ujawnia narracja:

-         czy jest to opowiadanie i opis świata zewnętrznego w formie relacji trzecioosobowej, kiedy narrator znajduje się na zewnątrz świata i obserwuje go mniej lub bardziej obiektywnie, zajmując pozycję ponad nim (uprawniającą do wszechwiedzy) lub obok niego (co wiąże się z wiedzą ograniczoną);

-         czy jest to relacja w formie pierwszoosobowej, relacja świadka - obserwatora, czy świadka - uczestnika zdarzeń przedstawionych, gdy wiedza o świecie jest zawsze ograniczona?

-         Jakie środki językowe zostały użyte w narracji: czy np. dużo jest elementów wartościujących, czy nie;

-         czy język ma charakter wyraźnie artystyczny -zmetaforyzowany, czy raczej dyskursywny - bliższy naukowemu, czy potocznemu;

-         czy narrator rekonstruuje myśli i uczucia bohaterów, co świadczy o wszechwiedzy, czy zaledwie się ich domyśla, co dowodzi, że jego wiedza jest ograniczona, czy wreszcie –

-         tylko opisuje zachowania postaci, co ma być dowodem skrajnego obiektywizmu?

3. Co mówi (narrator)?

Co ujawnia „powierzchnia" tekstu?

Jaka jest zawartość świata przedstawionego:

-         czy bohaterem jest sam podmiot, jak w narracji pamiętnikarskiej,

-         czy inne postacie wysuwają się na plan pierwszy, jak w narracji odautorskiej, relacjonującej;

-         czy przedmiotem przedstawienia są zdarzenia, jak w powieści przygodowej, sensacyjnej itp.,

-         czy stosunki międzyludzkie, jak w powieści obyczajowej,

-         czy życie wewnętrzne, jak w powieści psychologicznej?

-         Co mówią dopuszczeni do głosu przez narratora bohaterowie?

-         Czy poglądy któregoś z nich uznać można za podobne do przekonań autora,
a jego samego - w związku z tym - za obecnego w utworze „przedstawiciela" autora?

4. 0 czym mówi (tekst)?

     Co ujawnia „głębia" tekstu?

     Jaki jest jego sens, jego zawartość ideowa:

a)     czy zgodny z treścią daną bezpośrednio - rozszerzony na zasadzie „od tego, co jednostkowe do tego, co ogólne; od konkretu do abstrakcji";

     b) czy przeciwny w stosunku do treści jawnej - jak w ironii, parodii?

     Do jakich dzieł utwór nawiązuje, jakie przywołuje konteksty (literackie,

     artystyczne, kulturowe)?

5. Jakie zabiegi formalne - stylistyczne i kompozycyjne - sygnalizują ukryte treści utworu?
Co pozwoliło nam dostrzec jego głębię i jego konteksty?

6. Do kogo mówi?

-         Czy adresatem jest tylko rzeczywisty czytelnik utworu,

-         czy postać, do której narrator zwraca się bezpośrednio - jak np. w osiemnastowiecznej powieści pamiętnikarskiej, czy w powieści epistolarnej lub w monologu wypowiedzianym?

7. Po co mówi? Jakie znaczenie ma:

a)  bezpośredni zwrot do adresata, (jeśli wystąpił?);

b)  użycie w utworze określonych środków formalnych (czy mają podkreślić 

      sens wypowiedzianych słów, czy raczej poruszyć emocje czytelnika, czy

      połączyć te dwa zadania)?;

c)  przedstawienie takiej właśnie wizji świata

           *czy chodzi o to, by czytelnik zajął  podobne stanowisko - poruszenie

             intelektu;

            *czy o to, by przyjął podobną postawę -poruszenie woli; czy o to,

             by podobnie przeżywał - poruszenie emocji?