Liryka jako rodzaj literacki

1. Definicja.

Liryka - utwór, którego treścią są osobiste uczucia, nastroje i refleksje autora.
Utwory liryczne to - najcześciej, choć nie zawsze! - po prostu wiersze.
W liryce - osoba, która wypowiada się, nazywana jest podmiotem lirycznym lub określana mianem "ja" lirycznego.
To po prostu ten ktoś, kto otwiera przed nami swój świat wewnętrzny i w formie monologu mówi o swoich przeżyciach, wzruszeniach, doznaniach, dzieli się z nami swoją refleksją.

2. Rodzaje liryki.

a) liryka bezpośrednia (osobista) - jeżeli podmiot ujawnia swoje przeżycia wprost, odkrywa je przed czytelnikiem w formie wyznania, najłatwiej ją poznać po pierwszoosobowej formie czasowników lub zaimku "ja", np.

                                    Gdy cię nie widzę, nie wzdycham, nie płaczę,

                                    Nie tracę zmysłów, kiedy cię zobaczę;

                                    Jednakże, gdy cię długo nie oglądam,

                                    Czegoś mi braknie, kogoś widzieć żądam.

                                    I tęskniąc sobie zadaję pytanie:

                                    Czy to jest przyjaźń? Czy to jest kochanie?

                                                                A. Mickiewicz, Niepewność

b) liryka pośrednia - jeżeli podmiot liryczny nie ujawnia się wprost, lecz poprzez bezosobową refleksję lub opis, a monolog liryczny występuje w powiązaniu z elementami, np. narracji. Na przykład:

                                    Egzamin konkursowy na króla

                                    wypadł doskonale.

                                    Zgłosiła się pewna ilość królów

                                    I jeden kandydat na króla.

                                                                E. Lipska, Egzamin

c) liryka nieosobista - jeżeli przeżycia podmiotu dotyczą jakiejś grupy i wyrażają doświadczenie ogólne i występuje tak zwany podmiot zbiorowy, na przykład:

                                    A myśmy biegli przez trawniki

                                    gdy rozstrzygały się losy historii.

                                                                E. Lipska, A myśmy biegli

        d) liryka inwokacyjna - mówiący w wierszu zwraca się do jakiegoś określonego adresata, "ja" liryczne staje się tu tylko kimś wypowiadającym, a bohaterem utworu jest ten, do którego wypowiedź została skierowana, ten, któremu "ja" liryczne przypisuje pewne przeżycia lub uczucia, na przykład:

                                    Biblio, ojczyzno moja,

                                    Biblio, moja ziemio polska,

                                    Galilejska

                                    I franciszkańska.

                                                                R. Brandstaetter, Biblio, ojczyzno moja...

3. Klasyfikacja liryki ze względu na sprawy, które porusza:

        a) liryka miłosna - wyraża uczucia miłosne;

        b) liryka filozoficzna - wiąże się z poglądami danej epoki na życie człowieka, na poznanie otaczającego świata;

        c) liryka religijna - wyraża stosunek człowieka do Boga;

 d) liryka patriotyczna - powstaje, gdy pisarz wprowadza do utworu fakty bieżące, gdy utwór jest reakcją na aktualne zjawiska życia społecznego i naradowego.

4. Gatunki liryczne:

        a) elegia - utwór pełen zadumy i smutku;

        b) oda - utwór patetyczny, uroczysty, opiewający wzniosłą ideę lub czyn;

        c) tren - utwór poświęcony osobie zmarłej, opłakujący ją, wywodzi się z kultury antycznej;

        d) pieśń - forma liryczna, która posługuje się różnymi środkami językowymi; różnorodna jest też tematyka i wyrażane uczucia;

        e) fraszka - krótki utwór o tematyce żartobliwej;

        f) hymn - uroczysta pieśń, początkowo w tradycji antycznej poświęcona bogom i herosom, w epokach późniejszych treść hymnów wzbogaciła się o problematykę etyczną i filozoficzną;

        g) sonet - wiersz narzucający warsztatową dyscyplinę, nie ograniczającym jednak treści i typu uprawianej poetyki, składa się z dwóch strof czterowersowych plus dwóch trzywersowych, dwie zwrotki czterowersowe: opis albo narracja; dwie zwrotki trzywersowe: refleksja lub wyznanie.